[I]
Nu
Het oog glijdt van de ene hoek van het schilderij naar de andere, en de gedachte hobbelt er achteraan. De beschouwer schuifelt om een object heen, controleert of de belofte van de ene kant wordt ingelost door de andere kant, of wandelt door een installatie.
Elk werk heeft zijn eigen spanningsboog in tijd, soms volledig gedicteerd door de kunstenaar – bij een performance, een videowerk of een film. Vaak ook heeft de beschouwer zelf invloed op de tijdslijn van een werk. Hij kan langer stilstaan bij een object, een kleur, een vorm. Hij kan kiezen een werk eindeloos lang in zich op te nemen, en een ander na een vluchtige scan verder links te laten liggen.
In eerste instantie heeft tijd veel te maken met omvang: het neemt nu eenmaal meer tijd een groter werk te belopen. In tweede instantie heeft omvang in ruimte en omvang in tijd niet zoveel met elkaar van doen: zoals minder in de kunst vaak meer blijkt te zijn, kan klein werk meer tijd eisen dan groot.
Tijd is niet alleen van het grootste belang in de beschouwing van een enkel werk, maar ook in de beschouwing van een groep werken. Het is onontkoombaar dat de verzameling van werken – de tentoonstelling – een eigen verhaal vertelt, met een eigen gang, een eigen ritme en een eigen tijdsverloop. In het maken van een goede tentoonstelling gaat het misschien in eerste instantie om een thema, een inhoudelijk uitgangspunt of overeenkomsten in technieken, materiaalgebruik, vorm en kleur, maar in de laatste plaats altijd om het tijdspad. Het ritme van de blik, de cadans, de spanningsboog van de tentoonstelling. De werken volgen elkaar op, onderstrepen elkaar of zaaien juist verwarring door elkaar tegen te spreken. De tentoonstelling wil als een film zijn: met werken als scènes, een kop en een staart, een plot, een verrassende ontknoping of juist een open einde.
Toch heeft de curator geen volledige controle over het tijdsverloop van de tentoonstelling. De beschouwer die bijvoorbeeld in verwarring geraakt kan altijd teruggrijpen naar dat ene werk wat hem nog zo-even geruststelde, kan een pauze inlassen op een moment dat hem dat belieft of zelfs de blik afwenden. Voor sommige bezoekers is het een sport om te beginnen bij de Z om bij de A te eindigen.
Als de tentoonstelling dan al vergelijkbaar is met cinema, dan is het een film die vanuit alle kanten leesbaar is, waarbij elke scène aansluiting krijgt op willekeurig elke andere scène, een door de tijd verhaspeld verhaal.
Als artikelen in een tijdschrift. Of pagina’s in een plaatjesboek.
Nu
is een van de mooiste woorden die bestaan. ‘Nu!’, hoe kort het woord ook probeert zijn, het moment dat het probeert te bepalen is voorbij voordat het uitgesproken is. Nu is het verlengde van hier. Nu is het kortste tijdvak dat bestaat, maar in de kunst wellicht ook het meest spannende. Nu, als punt geplukt uit de lijn die tijd heet, is tevens een mooie metafoor voor het kunstwerk op zich. Het werk van de kunstenaar gaat feitelijk steeds door, maar soms culmineert het tot de vervolmaking van een werk. Als een bevroren moment in een proces.
Nu kan rekening houden met gisteren, en dromen van morgen, maar is vooral hier en nu. Wie weet wat er van komen gaat?
Het is juist deze onzekerheid over de toekomst die het kunstwerk van nu zo intrigerend maakt. Het kunstwerk werpt zijn schaduw naar voren in de tijd: zoals de toekomstige tijd in het heden besloten ligt, draagt het kunstwerk een belofte in zich voor de toekomst. Wij weten alleen nog niet of -en zo ja, hoe- deze wordt ingelost. Heeft het werk een vooruitziende blik? Is het werk een belangrijke stap in het oeuvre van de kunstenaar? Houdt het werk überhaupt stand? Achteraf zullen kunsthistorici vragen beantwoorden, lijnen trekken, verbanden leggen, de werken duiden.
De functie van het kunstmuseum is te staan in het gedane, het verleden, dat wat is geweest, en te denken in de toekomst. Het museum heeft als taak het verleden, dat tot aan het nu kan reiken, verstaanbaar te maken en een maatschappelijke betekenis te geven aan dat wat is gemaakt. De rol van het kunstenaarsinitiatief is op te gaan in het heden, het hier en nu.
Publicatie VANSTUK/OFFTRACK, Nieuwe Vide, 2005
Bewerkt 2010