[III]

Omdat

Met kunst kun je geen eieren bakken, het werpt meer vragen op dan het antwoorden geeft en maar weinigen verdienen er veel geld mee. De Guernica kon latere oorlogen niet voorkomen, Van Gogh beschermt niet tegen waanzin, Christo niet tegen lekkage.

Kunst is onmachtig de wereldgeschiedenis te veranderen, maar ook in een kleiner licht bezien biedt het geen soelaas. Alle goede bedoelingen van politici en emancipatiebewegingen ten spijt: kunst bouwt geen bruggen, ze is niet in staat maatschappelijke verbetering tot stand te brengen. Voor verbroedering van volkeren kun je beter naar het voetbalstadion dan naar het museum.

En vooruitgang, ontwikkeling of beschaving dan? Kunst als toppunt van een menselijke prestatie die ons uit de duisternis leidt?

Ontwikkeling impliceert een begin en een eind, een ondoorzichtig verleden en een heldere toekomst, en kunst die steeds beter wordt bovendien.

Is de wereld nu minder complex dan 1000 jaar geleden? Is de kunst die nu gemaakt wordt beter dan die van Vermeer of Mondriaan? De wereld wordt niet beter van de kunst, en de kunst wordt niet beter van de wereld. De wereld is slechts in verandering, en de kunst dus ook.

Toch bestaat de kunst, heeft ze altijd bestaan en zal ze altijd bestaan. Hoe a-functioneel, nutteloos en onmachtig kunst ook mag lijken, ze is onuitroeibaar. Kortom, Kunst is, maar waarom?

Het antwoord op de vraag is identiek aan de vraag zelf. Juist omdat de kunst geen functie heeft, geen maatschappelijk belang dient en feitelijk nutteloos is, kan het een huis bieden aan het waarom, de vraag, de verwondering, de twijfel. Het is juist die twijfel, het eindeloos wikken en wegen, het experiment, de schets, die leidt tot kunst en de kunst van belang maakt.

De twijfel is de natuurlijke vijand van elk dogmatisch, dictatoriaal of anderzijds intolerant denken. De twijfel kan alles ter discussie stellen, alles omdraaien, vervormen, veranderen. Kunst is niet geëngageerd om wat zij zégt, maar om wat zij ís: een bondgenoot van de twijfel.

Werkelijke twijfel is niet zonder risico, het is een gevaarlijk goedje. Werkelijke twijfel is niet te beteugelen. Het stelt zijn eigen vragen: hoe makkelijk het lijkt alles om ons heen te becommentariëren, zo moeilijk is het het zelf ter discussie te stellen. En dat is precies wat kunst doet. Goede kunst brengt alles in het domein van de twijfel: de beschouwer en de wereld om hem heen, het kunstwerk zelf en zijn schepper.

In goede tentoonstellingsruimtes, musea, kunsthallen, galeries en kunstenaarsinitiatieven kun je de twijfel in de lucht zien hangen. Al die jaren wikken en wegen, dubben en verzuchten, verplaatsen en terugzetten hebben hun sporen nagelaten. Twijfel is in de muren getrokken, houdt zich op in sokkels en achter plinten, in kruipruimtes, airco’s en kieren. Ook als de kunst alweer vertrokken is , de tentoonstelling is afgebouwd, blijft de twijfel aanwezig: what’s next?

De twijfel is onontkoombaar, amoreel en rücksichtlos, noodzakelijk kwaad van het allerbeste soort. De twijfel leidt tot de lelijkste, maar ook tot de mooiste dingen. Er kan niet genoeg getwijfeld worden.

Leve de twijfel!

Publicatie VANSTUK/OFFTRACK, Nieuwe Vide, 2005

Bewerkt 2010